غسل در دین اسلام

موضوع : غسل.... آرمین محمدی

غسل در لغت به معنای شستن است و در اصطلاح به مجموعه ای از اراده قلبی و اجرای عملی در خصوص شستن بدن گفته می شود. غسل ها بر پایه حکم شرعی به دو دسته تقسیم می شود .

در دین اسلام پاکیزگی یکی از مواردی است که بسیار به آن توجه شده است، غسل کردن هم که در برخی موارد واجب و در برخی موارد مستحب است نمونه ای از اهمیت بهداشت فردی و پاکیزگی است.

غسل های واجب هفت تاست:1) غسل جنابت 2) غسل حیض  3) غسل نفاس 4) غسل استحاظه 5) غسل مس میت  6) غسل میت  7      ) غسلی که به واسطه ی نذر و قسم و مانند اینها بر انسان واجب می شود.

غسل های مستحب در شرع اسلام بسیار است و از آن جمله می توان غسل های زیر را برشمرد:

1. غسل جمعه، و وقت آن از اذان صبح است تا ظهر.
2. غسل روز عید فطر و عید قربان، و وقت آن از اذان صبح است تا غروب.
3. غسل شب اول ماه رمضان و تمام شب های فرد آن، و وقت آن تمام شب است.

4. غسل شب عید فطر، و وقت آن از اول مغرب است تا اذان صبح.
5. غسل روز اول و پانزدهم و بیست و هفتم و آخر ماه رجب.
6. غسل روز هشتم و نهم ذی الحجه.
7. غسل روز بیست و چهارم ذی الحجه.
8. غسل روز عید غدیر.
9. غسل دادن بچه ای که تازه به دنیا آمده.
10. غسل روز عید نوروز و پانزدهم شعبان و نهم و هفدهم ربیع الاول و روز بیست و پنجم ذی القعده.
11. غسل کسی که در حال مستی خوابیده.
12. غسل زنی که برای غیر شوهرش بوی خوش استعمال کرده است.
13. غسل کسی که در موقع گرفتن خورشید و ماه نماز آیات را عمداً نخوانده، در صورتی که تمام ماه و خورشید گرفته باشد.
14. غسل کسی که جایی از بدنش را به بدن میتی که غسل داده اند رسانده.
15. غسل کسی که برای تماشای دار آویخته رفته و او را دیده باشد. و...

غسلهای واجب

‏‏غسلهای واجب شش است: اول: غسل جنابت. دوم: غسل حیض. سوم:‏‎ ‎‏غسل استحاضه. چهارم: غسل نفاس. پنجم: غسل مسّ میت. ششم: غسل میت.

احکام جنابت

‏‏مساله 1 ـ ‏‏به دو چیز انسان جنب می شود: اول: جماع. دوم: بیرون آمدن‏‎ ‎‏منی؛ چه در خواب باشد یا بیداری، کم باشد یا زیاد.‏

‏‏مساله 2 ـ ‏‏اگر رطوبتی از انسان خارج شود و نداند منی است یا بول یا غیر‏‎ ‎‏اینها، چنانچه بعد از بیرون آمدن آن، بدن سست شده و با شهوت و جستن‏‎ ‎‏بیرون آمده، آن رطوبت حکم منی دارد، و اگر هیچ یک از این سه نشانه یا بعضی

از اینها را نداشته باشد حکم منی ندارد. ولی در مریض و زن لازم نیست همۀ‏‎ ‎‏این سه نشانه باشد، بلکه اگر فقط با شهوت بیرون آید حکم منی دارد و بهتر آن است‏‎ ‎‏که در این وقت اگر قبلاً وضو نداشته هم غسل کند و هم وضو بگیرد، مخصوصاً‏‎ ‎‏برای زنها.‏

‏‏مساله 3 ـ ‏‏انسان جنب می شود به داخل کردن حشفۀ خود را در قبل یا دبر‏‎ ‎‏دیگری، و اگر حشفۀ او بریده شده است جنابت حاصل می شود به دخول‏‎ ‎‏مقداری از آلت، اگر چه کمتر از حشفه باشد؛ همانقدر که دخول صدق کند جنب‏‎ ‎‏می شود.‏

‏‏مساله 4 ـ ‏‏اگر در لباس خود منی ببیند و بداند که از خود اوست و برای آن‏‎ ‎‏غسل نکرده، باید غسل کند و نمازهایی که یقین دارد بعد از بیرون آمدن منی‏‎ ‎‏خوانده قضا کند، ولی نمازهایی که احتمال می دهد بعد از بیرون آمدن آن منی‏‎ ‎‏خوانده، لازم نیست قضا نماید.‏

‏‏مساله 5 ـ ‏‏اگر در لباس خود منی ببیند و بداند که از خود اوست، ولی نداند‏‎ ‎‏که از جنابت سابق است که برای او غسل کرده بود و یا جنابت دیگر است که‏‎ ‎‏غسل نکرده، غسل کردن برای او واجب نیست، اگرچه بهتر آن است که غسل‏‎ ‎‏نماید.‏

غسل ترتیبی

‏‏مساله 1 ـ ‏‏در غسل ترتیبی باید به نیت غسل، اول سر و گردن، بعد طرف‏‎ ‎‏راست و بعد طرف چپ بدن را بشوید.‏

‏‏مساله 2 ـ ‏‏برای آنکه یقین کند هر سه قسمت؛ یعنی سر و گردن و طرف‏‎ ‎‏راست و طرف چپ را کاملاً غسل داده، باید موقع شستن سر و گردن مقداری از‏‎ ‎‏بدن را هم داخل کند، و موقع شستن طرف راست مقداری از طرف چپ را با‏‎ ‎‏مقداری از گردن، و در موقع شستن طرف چپ مقداری از طرف راست و‏‎ ‎‏مقداری از گردن را بشوید. و احتیاط مستحب آن است که موقع شستن طرف‏‎ ‎‏راست، تمام طرف راست گردن و مقداری از سر را بشوید، و همچنین موقع‏‎ ‎‏شستن طرف چپ، تمام طرف چپ گردن با مقداری از سر را بشوید.‏

‏‏مساله 3 ـ ‏‏اگر بعد از غسل بفهمد مقداری از بدن را نشسته، اگر غسل‏‎ ‎‏ارتماسی کرده باید دومرتبه غسل نماید و اگر غسل ترتیبی کرده، چنانچه از‏‎ ‎‏طرف چپ باشد شستن همان مقدار کافی است و شستن بقیۀ طرف چپ هم‏‎ ‎‏لازم نیست، و اگر از طرف راست باشد باید بعد از شستن آن مقدار، دوباره تمام‏‎ ‎‏طرف چپ را بشوید، و اگر از سر و گردن باشد باید بعد از شستن آن مقدار‏‎ ‎‏دوباره طرف راست و بعد طرف چپ را بشوید.

غسل ارتماسی

‏‏مساله 1 ـ ‏‏در غسل ارتماسی باید آب تمام بدن را بگیرد، هرچند بدن به‏‎ ‎‏تدریج در آب فرو رود، ولی قبل از آنکه آب تمام بدن را فراگیرد نباید عضوی از‏‎ ‎‏اعضای از آب خارج شود. ولی اگر در نهرها غسل کند و پایش در موقع فرو رفتن‏‎ ‎‏در آب، کمی در گل فرو رود مانعی ندارد، و بهتر آن است در غسل ارتماسی‏‎ ‎‏طوری در آب فرو رود که بگویند یک مرتبه در آب فرو رفته، و همچنین بهتر آن‏‎ ‎‏است در نهرهایی که پا مقداری در گل فرو می رود غسل ترتیبی نماید.

 

 

احکام غسل

‏‏مساله 1 ـ ‏‏واجب است برای صحیح بودن غسل، آب آن مطلق و پاک باشد‏‎ ‎‏و بنابر احتیاط واجب باید مباح هم باشد، و بهتر آن است که محل غسل و‏‎ ‎‏آنجایی که آب غسل در آنجا می ریزد و ظرفی که با آن غسل می کنند مباح باشد.‏

‏‏مساله 2 ـ ‏‏اگر برای بدن آب ضرر داشته باشد غسل کردن بر او حرام است،‏‎ ‎‏و اگر غسل کند، غسلش باطل است.

مساله 3 ـ ‏‏کسی که قصد دارد پول حمامی را ندهد یا از پول حرام بدهد، یا‏‎ ‎‏بدون اینکه بداند حمامی راضی است بخواهد نسیه بگذارد، اگرچه بعد حمامی‏‎ ‎‏را راضی کند غسل او باطل است.‏

‏‏مساله 4 ـ ‏‏کسی که در ماه مبارک رمضان غسل ارتماسی کند، غسلش و‏‎ ‎‏روزه اش باطل است بنابر احتیاط واجب، ولی اگر فراموش کند و غسل ارتماسی‏‎ ‎‏نماید هم غسل و هم روزه او صحیح است.‏

‏‏مساله 5 ـ ‏‏اگر در بین غسل حدث اصغر از او سرزند، مثلاً بول کند غسل‏‎ ‎‏باطل نمی شود، ولی اگر بخواهد عملی انجام دهد که وضو لازم دارد باید وضو‏‎ ‎‏بگیرد، و بنابر احتیاط مستحب بعد از تمام شدن غسل دو مرتبه غسل نماید، و‏‎ ‎‏در این صورت وضو برای اعمال لازم است.‏

‏‏مساله 6 ـ ‏‏کسی که جنب شده و نماز خوانده، اگر شک کند غسل کرده یا‏‎ ‎‏نه، نمازهایی را که خوانده صحیح است، ولی برای نمازهای بعد باید غسل کند‏‎ ‎‏و چنانچه در وسط نماز شک کند، نمازش باطل است، و بنابر احتیاط مستحب‏‎ ‎‏باید آن نماز را تمام کند و بعد از غسل دو مرتبه بخواند.‏

‏‏مساله 7 ـ ‏‏کسی که بخواهد چند غسل انجام دهد، چه تمام آنها واجب و یا‏‎ ‎‏تمام آنها مستحب و یا بعضی واجب و بعضی مستحب، می تواند به نیت همۀ‏‎ ‎‏آنها یک غسل بجا آورد و یا آنها را جدا جدا انجام دهد.‏

‏‏مساله 8 ـ ‏‏اگر کسی چند غسل را بخواهد بجا بیاورد که یکی از آنها غسل‏‎ ‎‏جنابت باشد، چنانچه موقع غسل کردن، نیت غسل جنابت را به تنهایی بنماید‏‎ ‎‏از غسلهای دیگر کفایت می کند، ولی بهتر آن است که نیت همه را بنماید و نیت‏‎ ‎‏سایر غسلها غیر جنابت، بنابر احتیاط واجب، کافی از آنچه نیت نکرده نیست.‏

‏‏مساله 9 ـ ‏‏کسی که غسل جنابت کرده نباید برای نماز وضو بگیرد، ولی با‏‎ ‎‏غسلهای دیگر نمی شود نماز خواند و باید وضو هم گرفت.

 پاک بودن عضو
پاک بودن هر عضوی هنگام غسل، بنابر قولی. بنابر این، هنگام شستن سر و گردن، اگر دست نجس باشد ضرری به غسل نمی‌رساند؛ بلکه آنچه لازم است، پاک بودن آن، هنگام غسل است.
در مسئله علاوه بر دیدگاه یاد شده چند دیدگاه دیگر وجود دارد که عبارت‌اند از پاک بودن تمامی بدن از نجاست هنگام غسل. بنابر این، باید قبل از غسل تمام بدن تطهیر شود؛ باقی نبودن بر نجاست بعد از غسل؛ بدین معنا که با جاری ساختن آب بر عضو نجس به قصد غسل، آن را نیز تطهیر کند. بنابر این، یک بار جریان دادن آب بر موضع نجس، هم برای تطهیر آن و هم برای غسل کفایت می‌کند؛ تفصیل در مسئله بین اینکه غسل با آب کثیر انجام شود یا اینکه عضو نجس آخرین عضو باشد و بین غیر آن که در دو صورت نخست، یک بار شستن کفایت می‌کند، و دیدگاه آخر، شرط نبودن هیچ یک از امور یاد شده و اینکه غسل صحیح است، هرچند عضو نجس حتی پس از غسل بر نجس بودن باقی بماند، به شرط آنکه عین نجس در بدن وجود نداشته باشد.

حدث در اثنای غسل
اگر در اثنای غسل حدثی که موجب وضو است، از قبیل ادرار ، سربزند، آیا باید غسل از سر گرفته شود، یا نیازی نیست؛ بلکه همان غسل ادامه می‌یابد و برای نماز نیازی به وضو گرفتن نیست، یا غسل ادامه می‌یابد؛ لیکن برای نماز باید وضو بگیرد؟ مسئله محل اختلاف است. البته اختلاف در صورتی است که غسل بی نیاز کننده از وضو باشد، مانند غسل جنابت یا سایر غسلها بنابر قول به کفایت آنها از وضو؛ اما بنابر قول به عدم کفایت، شکی در وجوب وضو برای نماز نیست، و به تصریح برخی، نیازی به اعاده غسل نیز نخواهد بود

چنانچه در اثنای غسل، حدث اکبر سرزند، مانند جنابت یا مسّ میّت ، در صورتی که غسل، واجب و حدث عارض شده نیز حدثی باشد که غسل به سبب آن واجب شده بود، مانند اینکه در اثنای غسل جنابت، جنب شود، غسل باطل می‌شود و باید تجدید گردد؛ لیکن در صورتی که چنین نباشد، مانند اینکه
در اثنای غسل جنابت، میّتی را مس کند، در بطلان غسل اختلاف است. بنابر قول به عدم بطلان، بعد از اتمام غسل، برای حدث جدید، غسلی دیگر می‌کند. بنابر قول به کافی نبودن غیر غسل جنابت از وضو، باید پس از غسل دوم برای نماز وضو نیز بگیرد.

انجام چند غسل با هم

اگر چند غسل بر عهده کسی باشد و همه غسلها واجب باشند می‌تواند به نیت همه آن‌ها یک غسل انجام دهد.

اگر در بین این چند غسل غسل جنابت هم وجود داشته باشد، بنا به نظر بیشتر فقها انجام یک غسل فقط با نیت غسل جنابت کافی است و نیت غسل‌های دیگر نیاز نیست.

چنانچه فردی تمام یا قسمتی از بدنش قبل از اینکه آن قسمت را به نیّت غسل ترتیبی بشوید زیر آب باشد و بخواهد با حرکت دادن یا بدون حرکت دادن آن در زیر آب نیّت غسل کند، بنابر احتیاط واجب غسلش صحیح محسوب نمی‌شود. بنابر این اگر داخل حوض یا استخر آب است و می‌خواهد غسل ترتیبی نماید، احتیاط واجب آن است که از آب بیرون آید یا حداقل محلّی را که می‌خواهد غسل دهد از داخل آب بیرون آورد و بعد به قصد غسل ترتیبی داخل آب نماید.

 همچنین اگر سر یا بدن زیر دوش است و آب بر آن جریان دارد بنابر احتیاط لازم، محلّی را که می‌خواهد غسل دهد از دوش کنار ببرد و بعد به قصد غسل زیر دوش قرار دهد و کسی که این مسأله را نمی‌دانسته و در غسل‌های گذشته آن را مراعات نمی‌کرده، ازآنجا که حکم بنابر احتیاط واجب است، مانند سایر موارد احتیاط واجب، می‌تواند به مجتهد دیگری که از سایر مجتهدین اعلم است، رجوع کند و اگر وی رعایت این نکته را لازم نمی‌دانست، در این مسأله از او تقلید نماید تا غسل‌هایی که بدون رعایت این نکته انجام داده و از این به بعد به این گونه، انجام می‌دهد، بدون اشکال باشد.

اگر بعد از غسل ترتیبی بفهمد مقداری از بدن را نشسته، چنانچه آن مقدار در طرف راست یا چپ باشد، شستن همان مقدار کافی است، هرچند احتیاط مستحب آن است که اگر در طرف راست باشد بعد از شستن آن مقدار، تمام طرف چپ را نیز بشوید و اگر آن مقدار، در سر و گردن باشد، بنابر احتیاط واجب، باید بعد از شستن آن مقدار، دوباره تمام بدن را بشوید و اگر قسمتی که نشُسته از سر و گردن باشد اما نداند کدام قسمت از آن است یا آنکه اصلاً نمی‌داند قسمتی که شسته نشده از سر و گردن است یا سمت راست یا سمت چپ بدن، بنابر احتیاط واجب باید دوباره غسل کند و اگر غسل ارتماسی باشد غسل او باطل است.